म ऐना हुँ तिम्रो दर्पण देखाउने

म ऐना हुँ तिम्रो दर्पण देखाउने
त्यसैले त म अचम्मित छु
तिमीलाई देखेर अहो !

रिसाउँछ्यौ, खुसाउँछ्यौ भावुक
हुँदै आँशु खसाउछ्यौ कहिले
एक्लो दर्शक हुँ म तिम्रा ति पलको

सर्माउँछ्यौ, आँखा झिम्क्याउँछ्यौ ।
सिंगार्दै आँफुलाई कहिले
एक्लो साँक्षी हँु म तिम्रो त्यो लाजको



पचाउँछ्यौ लाज कहिले, सर्वाङ्ग
वस्त्र सवै उतारेर कहिले,
हुँ मै हुँ एक्लो साथी तिम्रो, नर्लज्जाको

देखिन्छ्यौ रे थरी थरी रुप र रङ्गमा
दुनियाँको अघिल्तीर,
कोही रुप हेर्छन रे
कोही राग हेर्छन रे तिम्रा
तर
मै हुँ एक्लो प्रत्यक्ष दर्शी तिम्रो
सम्पुर्णताको

देखेँ तिम्रा हरेक रुप
देखेँ तिम्रा लाज पनि
देखेँ क्रोध, लोभ, मोह अनि माया
देखेँ तिम्रो भाव पनि
म ऐना हुँ तिम्रो दर्पण देखाउने


By: SB khanal
twitter:@sekharbhadrakha

“उध्रेको चोली”

आज अनामनगरको मन्डला थिएटरमा वहुचर्चित अभिनेता दयाहाङ राई अभिनित नाटक  “र..माइलो” हेर्ने साइत जुर्यो नाटकमा मुख्य पात्र जय मुकारुङ (लेखक) माइलाले पाएको सास्ती आन्द्रा वाउँडिने गरि हाँस्दै हेरीयो । फ्रान्सेली नाटकको नेपालीकरण भए पनि हाम्रै समाजको हर परिवारमा हुने दैनिकि नै मन्चन गरिएको थियो । सायद फ्रान्सेली समाजमा पनि परिवार भित्र यस्तै झमेला हुँदा हुन् र त यो नाटक लेखीएको होला । खएर जे सुकै भएपनि मेरो मनमा विझेको कुरो के भने नाटकमा देखाइएको लेखक को हो? उस्ले पाएको सास्ती कस्तो हो? हामी दर्शक को हौँ ?अनि हाम्रो हाँसो कसरी निस्क्यो? यी र यावत् प्रश्नहरु नटक चलिरहँदा हामी विच कसैको मनमा पनि आएन । हामीले भुल्यौ । त्यो “माइलो” हामी मध्यकै एक हो । उस्ले पाएका सास्ती तपाँइ हामीले भोगीराखेकै सास्ती हो । नाटक हेरीन्जेलको मात्र हामी दर्शक हौँ । त्यस् हलवाट निस्कने वितिकै हामी मध्यका हर दर्शक उसै नाटकका पात्र नै हो । अनि फेरी हामी हाम्रै दुःख मा किन हाँस्यौ ?

 के हामी मान्छेको स्वभाव “तमासे” नै हो त ? अरुलाई पर्दा त्यै सास्ती हाँसो अनि आँफुलाई पर्दा चाही सास्ती अनि पुरपुरो समाउनु पर्ने ? यस्तै यस्तै कुरा मनमा खेल्दै गर्दा, मञ्चको अगाडी पलेटीकँसेर पेट मिच्दै हाँसेको आफ्नै हाँसो सम्झेर खिन्न लाग्यो । लाग्यो त्यो नाटक एक अवलाको उध्रको चोली हो र म त्यै अवलाको तमासे दर्शक । म पनि आम दर्शक सरहै हाँसे डल्लो परि परि तर आम दर्शक सरहै विर्सन भने सकिन । हामी र हाम्रो स्वभावको पाठ अनामनगर देखी शान्तिनगर सम्म  पैँतला घिसार्दै गर्दा जति प्रस्ट भयो सायद त्यहाँ भन्दन अगाडी थिइन रहेछु ।

म लगाएत हामी, समग्रमा हाम्रो समाज कसैको चोली उधार्न पनि पछि नपर्ने अनि त्यै उध्रेको चोली रमिते भै हेर्न पछि नपर्ने नमिठो यर्थाथ वोध हुँदा खिन्न भएँ । हुन त मै पनि त्यै नाटक का हर पात्रको भुमिकामा देखीसकेको हुँला यो समाजमा सास्ती पनि भोगेँ होला । सास्ती पनि दिएँ होला । एक एक लाइ म त तिमि या तपाँइखभन्दा पनि हामी मानव जातीमा पर पिडक प्रवृति वढ्दै गएको मैले पाएको हुँ । अरुको पिडामा रमाउनु आफुले आफ्नै दुःखलाइ निम्तो दिनु पो हो कि । एक फेर  फुर्सदमा आँखा चिम्म गरेर घोत्लिने पो हो कि ?

नाटक हेर्ने संस्कार या वानि नभएका नेपाली दर्शक माझ मण्डलामा टिकट नपाइ पलेटी कसेर हेर्नु पर्दा दुख भन्दा खुसि लाग्यो । कलाकारहरुको जिवन्त अभिनय, सेटको राम्रो डिजाइन, वत्तिको उचित प्रयोग द्धारा नाटक अझ वढि सफल र स्मरणिय हुनेमा दुइमत छैन । केही पुराना कलाकार। केही चलेका कलाकार र केही नयाँ कलाकार कोप्रयोग निर्देशक सोमनाथ खनालले निकै कलात्मक रुपमा गरेका छन् । फ्रान्सेली कथा नेपालीमा मन्चन त्यो पनि समसामयीक घटनामा जोडेर पस्किनाले नाटक अर्थपुर्ण वनेको छ ।


By:SB khanal
Twitter:@sekharbhadrakha

ढुङ्गा संग प्रेम

किन खै अचेल यो मन अल्मल परि दिन्छ।
बिना कारण ढुङ्गा सग प्रेममा परि दिन्छ।

नसोचेरै सोचिदिन्छ उसै मुर्ती बारे
गर्दिन रे प्रेम मलाई र नि गरि दिन्छ।

नसोच न ए बेकुब भन्दै मनलाई सम्झाउछु
रमाइ रमाइ बेबकुफी आफै गरि दिन्छ।

मुर्ति बाट आस्था पनि हटाउनु क्यारी
अनायसै हातहरु जुम्ली परि दिन्छ।

न शब्द भेट्छु न अर्थ भेट्छु न बहाना नै कुनै
किन खै अचेल यो मन अल्मल परि दिन्छ।
बिना कारण ढुङ्गा सग प्रेममा परि दिन्छ।

माघि/माघेसक्रान्ती हिजो र आज

हिजो राती धेरै वेर सम्म निदाउन सकिएन पुषको अन्ति रात भएर पो हो कि ? यो मोवाइल भन्नी भाँडो पनि अचम्म वन्याछ अचेल समय हेरे नि हुनी तापक्रम हेरे पनि हुनी स तापक्रम पुुुगेको रहेछ न्यूनतम् विन्दुमा अनि प्राधिकरणले विल धेरै नउठोस् भनेर दिने गरेको दुइचार मिनेट वाला वत्तिपनी नभाको । क्यारी तातोस् र लागोस् निन्द्रा । रुइ, दुुइ र फुइ भन्थे वुढापाकास फुइ को के कुरा प्राधिकरणको पेवा भइगो । दुुइका त के कुरा गर्नु झन आफु परियो एकलकाटे वुङगो । वचेको त्यै रुइमा गुटुमुटु पर्दा काठमान्डौको चिसोले एस्।एस्।वि घुसेझै घुसेर अत्याचार गरेपछि निन्द्रा देविको विचल्ली त हुनेनै भो । आज विहान एक्कासी कानमा मन्दिरमा वावा आमाले पुजा गर्दा वजेको घन्टि टिनटिनाउन थालेपछि  व्यूझेँ तर कतिखेर निदाएछु राती यादै भएन रातभर ( करवठ् वदल् वदल्के सारी रातझै भो । )

 आज रहेछ माघे सक्रान्ति, सानोमा एकचोटी हाम्रा फुपाजुले मलाइ जिस्काउदै “हेर त वावु यसपाली पनि माघे सक्रान्ति माघको एक गते नै परेछ” भन्नु भएको याद आयो । तनहुँमा हुँदा म सानै थिए उ दिनमा थिए चाडवाडको महत्व । “ यसपालि सक्रातिमा देउघाट जाने हो” भनेपछि पन्ध्र पुष देखी नै सक्रान्तिको कुराइ गतिलै हुन्थो । मसान्तिको दिन गएर ठुलोवावाको मा वसिन्थ्यो  भरतपुर अनि सवेरै उठेर  देवघाट पुगिन्थ्यो ठन्डि पनि ठन्डि लाग्थेन रमाइलो ले होला । हुस्सु लागेको सडकमा रिक्सा चढेर वसपार्क अनि ट्याम्पो चढेर देवघाट ओहो कति रमाइलो१ विक्रम ट्याम्पो मा सरर । यात्रु जति सवै आफ्नै फुुपुदिदी, आमा, ठुलोआमा, दाईहरु, वैनि र म । हुुल वाँधेर पुगिन्थ्यो । ठुलो हुल भए पनि हामी केटा केटी नै धेरै हुन्थ्यौ । आमाहरु ट्याम्पुवाट उत्रदा उत्रदै हामी भुुराभुरी टोली चितवन र तनहुुँ जोड्ने झोलुुङगे पुलमा उफ्रन पुग्थ्यौँ ।

समथर तराइको मुुहान झै लाग्ने देवघाट धाम झिस्मिसेमै उठि सकेको हुन्थ्यो  । हुस्सुले डम्म ढाके पनि काली गण्डकी र नारायणीको कानेखुसी प्रस्टै सुनिन्थ्यो । खचाखच मान्छेले भरिएको पुलपनि हामी वल लगाइ लगाइ हल्लाउन खोज्थ्यौ तल नारायणीका छालहरु हामीलाइ छुन हात लम्काइरहेका हुन्थे । दोभानमा मकर नुहाउनेहरु चुपुल्की मार्दै हुन्थे । कोही डुङ्गा चढेर तर्दै हुन्थे नदी प्राय सवै खुसी देखिन्थे तर हतारमा । कोही कोही भने शोकमा देखिन्थे पारी किनारमा मलामिको लर्को पनि देखिन्थ्यो । न जिवनको सुर्ता न मरणको पिर त्यो वालापन , त्यो काली गण्डकीको चुपुल्की सँगै कठ्याङग्रीएको वेला दिमागमै तरुल सखरखण्ड घिउ चाकु आउँथ्यो । आमा दिदीहरु नुहाइ सकी जल चढाउनु हुन्थ्यो लाग्थ्यो “ त्यै खोलाको पानी अम्खोरामा भरेर पूर्व फर्की त्यै खोलामा किन खन्याएको होला ?” “ नुहाउनु नुहाउनु घरमै न नुहाएर किन दोभान, त्रिवेणी खोजीएको होला ?” कारण जे सुकै होस धाम, दोभान या त्रिवेणी कै वाहानामा नयाँ ठाउ त  घुम्न पाइन्थ्यो त्यसैमा खुसी  हुन्थ्यौ हामी । सवै भूरा भूरी टोलीको हातमा एकएक ओटा जेरी राखीदिएर सकिन्थ्यो देवघाट भ्रमण अनि फेरी विक्रम ट्याम्पो जिन्दावाद ।

फर्कदा जाने जोश हराए पनि फुपुको घर (गितानगर) मा पुगेर चाकु खाने नयाँ जोश हुन्थ्यो । दिदीको घर पुगेर घाममा वसी माघि खाँदाको मजा अव कहाँ मिलोस् । दिदी मलाइ साह्रै माया गर्नुहुन्थ्यो , म पनि वल्लवल्ल घरवाट हिड्न पाएको दिदीकोमा साह्रै रमाउँथे दिदी फुपुदिदी भएपनि आमा जस्तै लाग्नुहुन्थ्यो अनि भान्जि दिदी हरु दिदी जस्तै, आफ्नै आमाका सन्तान जस्तै । ठूली भान्जी दिदी उमेरमा अलि ठुली र व्यवहारीक हुनाले खासै नजिक भए जस्तो हुन्थेन अलि डर लागेझै हुन्थ्यो  तर माइली दिदी र एउटी वहिनी आफ्नै उमेर सरह लाग्ने र कुरो पनि मिल्ने हुनाले घरै फर्कन नपरे पनि हुन्थ्यो झै लाग्थ्यो । एउटा भाइ भानिज भाइ साह्रै चकचके ,साह्रै हठि थिए भनेको कुरो नभइ नहुने । अचम्म लाग्थ्यो भाइलाइ देख्दा, मै पनि एक्लो छोरो थिए, तर यो चाहियो उ चाहियो भन्ने आँट कहिल्यै आएन । रहर नभएर पनि होइन खै मलाइ त्यसो गर्न पुग्दैन भन्ने लागेर पो हो कि ?
अभावै अभावमा, ऋण खोजेको थोरै पैसाले मनाएको चाड र आजको केही हदसम्म पूर्ती गर्न सक्ने अवस्थाको चाड तुलना गर्दा म आज भन्दा हिजोकै तौर तरिकामा आफुलाइ खुशी पाउँछु । गरिवको झुपडिमा अभावमा जकडिएको झै लाग्ने प्रेम महलहरुमा त झन् झुल्कीन  सम्म पनि नसकेको देख्दा हैरान छु अचेल ।

@sekharbhadrakha

सहयोगार्थ छट्पटाएको मन्

लोहा पनि चट्टान फोड्ने साधन बन्नु भन्दा पहिले अनेकौ स्वरुपमा रहेको हुन्छ। खानिमा मस्याइलो माटोसरह वस्छ कहिले भने, कहिले ठोस आकार हुनलाइ तरल भइदिन्छ कामी दाईको आरनमा राप ताप खार्दै । हो उसै गरी मेरो मन पनि आज वन्चरो, घन जस्तै चट्टान फोड्न तयार सरी दह्रो र कठोर वनेको छ भन्ने लाग्थ्यो मलाइ, किन कि खानीको फलाम झै वेरुपको थियो मेरो मन् फेरी समाज र सामाजीक दायित्व र त्यै समाजको म माथीको आशाले राप र तापको काम गरे । म म नै थिए र छु पनि तर परिस्थीति हरुले र “ struggle for existance and sirvival of fittest ” भन्ने मानव स्वभावले आकार लिदै गरेको मेरो मन फेरी चिस्याएर व्यक्तिगत स्वार्थमा लाग्ने उत्प्रेरणा नदिएका होइनन् । सायद तिनै पे्ररणाले म आज कठोर छु र भाव शुन्य पनि । उहि धन जस्तै कसैको चोट नवुझ्ने निर्जिव सरह ।

हो म निर्जिव भएझै लाग्थ्यो, चट्टान भएझै लाग्थ्यो मेरो मन पनि उसै चिसिएको धातु सरह अनि आफै फेरी अर्को आकार परिवर्तन गर्न नमिल्ने फुटेको हाँडी भएझै भान हुन्थ्यो तर वलवान प्रकृति र परिवर्तनशिल यसको नियमका अगाडी न धातुको नै केही लाग्यो न त अरठ्ठीएर वसेको मेरो मनकै । धातु फेरी पग्लिएर नयाँ रुप लिन तयार वन्यो नयाँ तापक्रम र नयाँ परिवेश सँगै । मेरो मन पनि परिस्थिती अनुकुल पग्लिदै नरम हुँदै रहेछ प्रकृतिको नियम सँगै उसैगरी ।

 मनोज दाइ र मल्ल जी संग एक साँझ जमघट जुर्याथ्यो दुवैजना समयले खारीसकेका मान्छे, मल्लजी  पुगनपुग चालीसका मनोज दाइ पचास ९सालाखाला० का । भोटोनै गन्ने हो भने पनि मैले भन्दा दोब्बर, तेब्बर फटाइ सकेका हरुसँग वसेर चिसो साँझ तताउन गिलाँस ठोकियो । तास र भटमासलाइ घोलक जति वडदै जान्थ्यो कुुरो चुरोतिर ताक्किएर अघि वड्थ्यो । साँझ छिप्पिदै थियो, पल रङ्गीदै थियो । कुनै नसालु युवतिका आँखामा चुर्लुम्म डुवेझै खुकुरी पेय पदार्थमा हामी डुव्दै थियौ । कुरै कुरामा कुरा निस्क्यो मन, आत्मा र शरीर भनेका के हुन् ? खुकुरीको डुवानमा तैरीएका आत्मा को अर्थ, त्यैसगरी सितनमा मिसिएको खसीको शरीर र तिनै आत्मा र शरीर भोग गर्दै अर्थलगाउन खोज्ने हाम्रो मन ओहो कस्तो विचित्र ! हामी हाम्रा आ–आफ्ना तर्क दिदै थियौँ । ने.वि.प्रा लाइ पनि धन्यवाद दिनैपर्छ झ्याप्प लोडसेडीङ्ग भएपछि मैन वत्तिको उजेलीमा मनोज दाइको तर्कले अझ वढि प्रकाश पाएको थियो । वुढा भन्थे “ मेरो विचारमा आत्मा र शरीर फरक होइनन् ” मैनवत्तिलाई देखाउदै “ खै त आगो कहाँ छ ? सलाईको घर्षण र मैनको चिल्लोपनको नतिजा त हो आगो, त्यस्तै जिवन र आत्मा पनि त्यै आगो जस्तै शत्ति हो जसको यो शरीर रहुन्जेल अस्तित्व छ, न अघि थियो न पछि हुनेछ ।” मैले थपे त्यसो भए मरि सकेको, आत्मा उडी सकेको शरीरलाई किन उसको नामले पुकारीन्न त ? त्यस पछि वुढा एकछिन गम खाए अनि एक टुक्रा तास् खाए र भने “ जे भए पनि म मेरो तर्क सँग सन्तुष्ट छु ” ।

म जिवनमा अल्मलिएको मान्छे , मनोजदाई आफुसँग संतुष्ट मान्छे साथै मल्ल जी स्थीर मान्छे । हाम्रा राय अलग अलग, उमेर अलग अलग, भोगाइ अलग अलग फेरी पनि हामी एउटा विन्दुमा सहमतिमा पुग्यौ र पुन्टे कचौडी उठ्यो । मेरो आत्मा भनौ जिवन भनौ या लिला भनौ तव खुशी हुन्छ जव भोका आँखामा आफ्नो कारणले तृप्तता दिलाएको अमभास पाउदा असाहाय, कमजोरले सहारा र वल पाएझै महसुुस गर्छ । उसैगरी मेरा दशौ र विसौ वर्ष फरकका मित्रहरुमा पनि ृस्तै भावना र ( गर्नु पर्छ, दिनुु पर्छ र खुवाउनु पर्छ ) भन्ने विन्दुमा सवैले एक अर्कालाई स्वीकारेको पाएँ । तसर्थ मेरो युवा मन, मल्ल जी को अधवैसे मन अनि मनोज दाइको वुढ्यौली ताक्दै गरेको मन, यी सवै मनहरु सहयोगार्थ छटपटाइ रहेको देख्दा, समाजवाट विरक्तिन थालेको मेरो मनले फेरी वाटो सोज्याएझै भान भयो र प्रफुल्लीत् मन लिएर आ–आफ्ना घर लाग्यौ।

By: SB Khanal

Twitter:@sekharbhadrakha

के हन्चिनहन्चिन मेरी आमै

यसै त म अल्छि त्यो पनि घरमा पकाएर खानदिने आमै र कमाएर ल्याइदिने वावै हुँदाहुँदै विहान सवेरै मलाइकिन उठ्न परोस र जाँगर चलोस ।

मलाइ खासै यसो अर उसो अर नभन्ने मेरी आमैले आज सवेरै “तिउन पकाउने जिम्मा चै तेरो है ! वा लाइ अफिस जान ढिला हुुन्च” भनिन । अचम्म!!पुषको मैना सिरक मुनिको म क्यारी उठ्दो हुम् (हुनतआमै पनिक्यारी उठ्दिहुन र तै पनि अल्छीको कुरो जैशीले क्यारी वुझोस् र ?) टार्न खोजे । भान्साटी आवाजआयो “वावु ए वावु आइज न मलाइ पकाउन आउदैन क्या” । लौनऽऽ सुन्दै लाज मर्नु के होला त्यस्तो जुन मेरी आमैलाई पकाउन नआओस् ! आज सम्म उनका प्रत्येक पकवानको स्वाद कुनै मेरा जिव्रोटी गएनन् फेरी आज भन्चिन पकाउन आउदैन । हेरौ भनि भान्सातिर लागे के हो  त्यस्तो ? गा’को चिचि हच कुखुरीको ।

पच्चिसौ वर्षदेखि न्याउरीले झम्टिएको चल्लो,स्यालले तानेको भाले,वाघले दाहे्रको वाख्रो देखि आजसम्मका हरेक चोटिका चिचि ,आफै पकाउथिन् र म मिठो मानि मानि खान्थे फेरी आजकिनआएन् त्यै हिजोकै तिउन हिजोकै जसरी पकाउन?

आकाशको घामले मलाइपर्दाको चेपटी चियाउँदै थियो । मैले पनि टँेडो नजर जुधाएर सोच्दै ।हन किन भनिचन त्यस्तो छोरालाइ पनि काम सिकाउ भनेर हो कि? कि भान्सामा एक्लै भएर साथि पो बोलाइचन?कि अर्कै अर्थ लुक्या छ ?अलि धेरै नै घोत्लीनु परो अनि अलि लामै काहानी उत्तरका रुपमा स्मृतिको क्यानभासमा चित्रियो ।

मङ्सिर लाग्दै देखि आमैको गनगन सुन्नथालेको थिए ,अझ कसै कसै संग “कोही केटी छन् भने हेर्दै अर्नुु है अव चाँडै विहे अर्दिन पर्च”भनेको सुनेको थिए । आजको भान्सा हड्ताल त्यसैको त विस्तृत रुप थिएन ? झै भानभयो ।छिरे भान्सातिर र गएर वसे कुनाको कुुर्चीमा चल्दै थिए आमैका फत्फत् ।एक एक गर्दै चपबोर्ड, चक्कु, प्याज, टमाटर गर्दै मेरा अगाडी साँच्चै काम थपिदै गए म हेरेको हेरै भए ।यस्तो अनौठो व्यवहार आज अघि कहिल्यै देखेको थिइन । कामपनि गर्दै गएँ, गनगन पनि सुन्दै गएँ ।“हेर्वावु यसो अलि अलि काम सघाइदे, तेरी वूढी आएपछि डाडुले हान्चे टाउकाँ अनि था पाउलास् । अलि अलि सिक्दै अर मैले एक्लै अर्थे भन्दैआँ अव आउनिले अर्दैनन् तेरा दिदी वैनी भैद्या भा अलि अलि वुझ्थिस होला । एक्लै भइस् तै पनिकेटी मान्छेका मन वुझ्न सिक्” के भनीरा होला भन्दै फेरी सुन्नथाले । आमाले अव आउनीको मन भन्दै आफ्ना मनका कुरा गर्दै गरेको म सजिलै वुझ्न सक्थेँ । “हेर तँ पनि एक्लै भइस् तेरा साथि खासै भएनन् अव विए अर्नू पर्च तलाई नि साथि हुनि मलाई नि साथि हुनि”। ए त्यसो पो हच कुरो वल्लवुझीयो गाँठी कुरो ।

हुन त आमै तँैले काम नजान्दा कुकुरले नपाउने दुःख पाउलास् भन्न सक्ने अवस्थामा थिइनन्,सधै जो सोल्टी कुकुरलाई काखैमा मायाले पालेकी थिइन् । फेरी उनीआफैँ माँन्छेले जती काम जाने पनी र गरे पनी पाउनेले दुःख पाउछन् भन्ने कुराकी उदाहरण जस्ती थिइन्। अनि भनुन कसरी ?

चिचिको तिउन पनि पाको, आमै आफैले पकाइन्,सधै झै मिठो पनिभो उसैगरी। कुरा पनि सुनाइन्, मैले पनि सुुने अनि“ के हन्चिनहन्चिन मेरी आमै ”भन्दै म उठेरफेरी मलाई वोलाउँदै गरेको सिरक तिर लागेँ ।